"Umestoria" un kostumbre ni ma'usa fama'na'gue, umeksplika, pat pot dibetsion. Ti masasangan na anggen guåha estorian fama'na'gue ti siña ha estoria dibetsion pat umeksplika. I mayot na estoria siha ma na'daña i tres na kategoria.

Guåha i kostumbren umestoria giya i Islas Mariånas ginen i eran åntes di manmamatto i Gilagu siha, ya ha kontinuha asta på'gu. I mayot na estoria siha gi fino'Chamoru, ginen i mañaina annai ma sangani i famagu'on-ñiha ni estoria. Entonses, guåha leksion-ñiha gi finakpo' meggai na estoria siha (mafa'na'an "ihemplo" lokkue'). Sinembatgo, fihu ma'usa i estoria siha muna'apmam i kuttura, i hinengge, yan i kostumbre ginen i antigu na tiempo.

Estoria Para Fama'na'gue tulaika

Unos kuantos na estorian Chamoru ma usa para fama'na'gue un leksion (un ihemplo). Tenga, guåha un påtgon ni ti ha osge i saina-ña, ya entonses guåha na binaba na humuyongña. Tatkomu, i estorian "Sirena". Si Sirena ti ha tungo' manosge, pues i nana-ña ha kahnåyi gue', "Sottera un fama'guihan." Ya på'go, ti siña si Sirena humoyong i tasi.

Estoria Para Umeksplika tulaika

Guåha otru na klase estorian Chamoru ni ma usa para u fanoppe i finaisen "Sahafa...?" Tatkomu, i estorian "Håfa Taimanu Mafa'tinas-ña i Taotao" pat "Puntan Dos Amåntes." I fine'nena na estoria ha eksplika i fina'tinas i taotao siha, mientras i mina'dos na estoria ha eksplika håfa taimanu ma fa'na'an i sitio "Puntan Dos Amåntes."

Estorian Dibetsion tulaika

 
Gådao

Guåha lokkue' estorian dibetsion gi kostumbren umestoria. Tatkomu i estorian "Halu'u" pat "Gadao" ni guåha hemplon minatatngan yan minetgot i taotao siha.

Estorian Taotao Chamoru tulaika